16 determinanten: 16 knoppen om aan te draaien

Collectiviteit
Urban Commons en collectiviteit lijken impact op mentale gezondheid en welzijn te hebben en raken de determinant ‘sociale interactie & ontmoeting’. Collectiviteit kan voorzien in de menselijke behoefte en mentale noodzaak om ergens bij te horen en erkend te worden, en kan bijdragen aan communityvorming. Collectiviteit kan gestimuleerd worden door de juiste invulling van openbare ruimte, maar ook in transitiezones en op privaat terrein zijn kansen. Denk hierbij aan gezamenlijke tuinen of urban farming. Een keuze voor collectiviteit kan economisch ingegeven zijn, namelijk kosten besparen door gebruik van een deelauto, maar kan ook ingegeven zijn gedeelde interesses en belangen, of de behoefte om ontzorgd te worden, zoals bij Living as a Service.
Een belangrijke onderbouwing is dat de menselijke behoefte aan het hebben van controle en zeggenschap deels ingevuld kan worden door collectiviteit. Hoe hoger de mate van controle en zeggenschap, hoe gunstiger het effect op de mentale gezondheid, doordat stress en de cortisolspiegel omlaaggaan.

_{Bron foto: Meijeske fotografie}

Invloed op leefomgevingskwaliteit
Als mensen zelf invloed hebben op de leefomgevingskwaliteit, heeft dat impact op hun mentale gezondheid en welzijn. Zeggenschap en betrokkenheid geven mensen het gevoel van controle. Controle vermindert stress en verlaagt de cortisolspiegel, wat van positieve invloed is op de mentale en fysieke gezondheid. Zelf invloed hebben gaat over zaken als ontwerp en beheer, bijvoorbeeld door participatie en co-creatie. Plekken ‘waar niet alles geregeld is, rommelgebiedjes’  geven mensen de gelegenheid ‘te groeien in hun omgeving’ en dragen bij aan het gevoel van eigenaarschap.

Sociale interactie & ontmoeting
Fysieke, sociale en mentale gezondheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Het ontwikkelen van gebieden met prosociale ruimte en voorzieningen draagt bij aan communityvorming en sociale cohesie en kan een positieve impact hebben in de strijd tegen isolement, eenzaamheid en stress in de stad. Gebieden inrichten voor gemengd gebruik levert een positieve  bijdrage aan de sociale cohesie. Bewuste keuzes bij de inrichting van prosociale voorzieningen, zoals parken, looproutes, buitensportfaciliteiten en routes die ‘toevallige ontmoetingen’ stimuleren, kunnen het verschil maken. Deze determinant ligt dicht bij de determinant ‘collectiviteit’; deze twee kunnen elkaar versterken.

_{Bron foto: Brett Sayles via Pexels}

Urbanisatie
Urbanisatie en urbanisatiegraad hebben invloed op mentale gezondheid en welzijn. Drukte en de mate van prikkeling spelen daarbij een rol. Het is belangrijk dat ruimte voor rust en ruimte voor reuring in balans zijn. Ook de hoogte van de sociale dichtheid is van invloed. Op microniveau geldt dat voor de persoonlijke woonsituatie. Floor Space Index (FSI), Ground Space Index (GSI) en Open Space Ratio (OSR) brengen de urbanisatiegraad kwantitatief in beeld en zijn geschikt als sturingsinstrumenten.

Toegankelijkheid van voorzieningen
De toegankelijkheid van voorzieningen in de leefomgeving heeft grote impact. Het betreft voorzieningen voor de algemeen dagelijkse levensbehoeften maar onder andere ook voorzieningen van culturele, religieuze of educatieve aard en recreatievoorzieningen. Gebieden inrichten voor gemengd gebruikt draagt bij aan een (mentaal) gezonde en aantrekkelijke leefomgeving. Minder gangbaar maar ook impactvol zijn support- en zorggerelateerde voorzieningen gericht op coaching, training en ondersteunende faciliteiten. Wijkvoorzieningen waar mensen voor allerhande vragen en ondersteuning terecht kunnen, lijken waardevol in gebieden met gemiddeld een relatieve laag sociaal-economische status (SES).

Ruimte voor ontspanning
Het bieden van ruimte en gelegenheid voor ontspanning heeft grote impact – de coronaperiode heeft dat duidelijk laten zien. Ruimte voor ontspannen gaat over de balans tussen rust en reuring. Voor rust zijn stille en/of prikkelarme plekken nodig, waar de geest letterlijk tot rust kan komen. Maar ook stilte voor een goede nachtrust is van groot belang. Regelmatige verstoring van de nachtrust heeft negatieve gevolgen voor de mentale gezondheid, het welzijn en het energieniveau van bewoners. Die gevolgen kunnen zich vertalen in bijvoorbeeld een lagere arbeidsproductiviteit en verminderde concentratie, met alle risico’s van dien. Andere belangrijke aspecten bij ruimte voor ontspanning zijn de toepassing van groen maar ook de keuze van de architectuur van de gebouwde omgeving.

_{Bron foto: Nanda Sluijsmans fotografie}

Fysiekruimtelijke kwaliteit
De kwaliteit van het stedenbouwkundig ontwerp en de fysiekruimtelijke inrichting van het gebied en zijn structuren heeft impact op mentale gezondheid en welzijn. Belangrijke aspecten die hierin een rol spelen, zijn aandacht voor de menselijke maat, voor zichtlijnen en doorwaadbaarheid van het gebied. Goed doordringbare grenzen naar omliggend gebied zijn van belang. Ook architectuur speelt een belangrijke rol; die kan bijdragen aan zowel de aantrekkelijkheid als de diversiteit in het gebied. De menselijke geest wordt mede gevoed door verrassende elementen, bijvoorbeeld een smal en aangenaam straatje dat om de hoek leidt tot een gezellig pleintje of een fonteintje.

_{Bron foto: Liam Gant via Pexels}

Kleur & materialisatie van bebouwing
Materiaalkeuze en kleurkeuze hebben impact op mentale gezondheid en welzijn via de lijn van zintuigelijke waarneming. Wat je (onbewust) waarneemt, heeft invloed op gevoel en op gedrag. In bebouwing worden groene en natuurlijke materialen hoger gewaardeerd dan harde en meer onnatuurlijke materialen. Daarnaast heeft kleur een bewezen therapeutische waarde en een signaalfunctie.